Evenals de nationale herdenking in Amsterdam is die bij het monument aan de Amsterdamseweg in Amstelveen zonder incidenten verlopen. Het regenachtige weer heeft daarbij misschien geholpen. Tijdens de twee minuten stilte regende het, waardoor velen onder een paraplu die beleefden. Dat was ook al zo tijdens de toespraak van burgemeester Tjapko Poppens, die onder meer zei dat oorlog dichterbij voelt dan decennialang in Nederland.
Hij legde samen met de kinderburgemeester Milanka uit Nes aan de Amstel ook de eerste krans bij het monument. De herdenking werd door enkele honderden mensen, veelal onder paraplu’s, bijgewoond.
Schiphol
Als altijd leidde Hugo van der Kooij, bestuurslid van stichting Amstelveen Oranje, de bijeenkomst. Die liet niets aan het toeval over een was ’s middags al vroeg bij het monument om onder meer te zorgen dat het Harmonie Orkest Amstelveen (HOA) droog kwam te zitten. En toen bijna iedereen al was vertrokken stond hij er nog om te zorgen dat onder meer alle attributen die nodig zijn voor een dergelijke herdenking in de betreffende auto’s werden geladen.
Amstelveen, dicht bij Schiphol gelegen, maakte ernstige bombardementen mee, zei de burgemeester. “En dat was helaas nog maar het begin.” Voordat hij sprak, lazen stadsdichteres Nikki Szofia, leerlinge Angelina Kotova van Panta Rhei en de kinderburgemeester door hen zelf gemaakte gedichten voor.
Tulpenbollen
Poppens zei dat elke familie een eigen verhaal heeft over de bezetting, verzet, onderduiken, angst voor razzia’s, deportaties, willekeur van de bezetter, werken (onder dwang) in Duitsland, bommenwerpers, schuilkelders, avondklok en tulpenbollen in de hongerwinter. Ook bij jongere generaties leven volgens hem de littekens van de oorlog, waarbij hij ook de trauma’s van Rusland, Oekraïne, Hamas en Israël noemde. “Door de gebeurtenissen in de wereld beseffen we dat onze democratie en vrijheid kwetsbaarder zijn dan we dachten“, zei hij. “Op een dag als vandaag staan wij stil bij wat oorlog en bezetting betekenen en hoe dankbaar wij mogen zijn dat wij in een vrij land leven. Een land waarin je mag zijn wie je bent en vrij bent om je uit te spreken.”
Vrijheid
Poppens benadrukte dat de vrijheid van de één niet ten koste mag gaan van de vrijheid van iemand anders. Discriminatie en racisme zijn volgens hem nooit helemaal weg geweest, maar het steekt nu kwaadaardig de kop op. “In onze huidige samenleving en het politieke debat lijkt het wijzen naar bepaalde groepen en het beledigen van anderen soms ‘normaal’ te zijn geworden. Dat is zorgelijk en moeten wij allen tegengaan.” Volgens hem leren de verhalen uit de oorlog de maatschappij wat er kan gebeuren als men dat niet meer doet. Herinnerend aan de tv-serie over de Joodse Raad, constateerde hij dat wat met een bordje ‘verboden voor Joden’ begon met moord eindigde. Het schijnt normaal te worden dat men elkaar in de samenleving en het politieke debat bepaalde groepen beledigt, zei hij. “Laten we er met elkaar voor zorgen dat intimidatie en bedreiging niet ‘normaal’ worden.” In dat verband noemde hij kranslegging, na zijn speech, door diverse vertegenwoordigers van geloofsgemeenschappen (van Joods tot Islamitisch en van Protestants tot Rooms Katholiek) met de tekst ‘Ieder mens is kostbaar’. “Het is een oproep om te herdenken vanuit het besef dat ieder mens evenveel waard is, ongeacht geloof, overtuigingen, achtergrond, geaardheid of wat dan ook. Het is een vervolg op hun gezamenlijke verklaring van afgelopen najaar waarin zij stelden dat wij vreedzaam kunnen samenleven in Amstelveen en dat geweld nooit een oplossing is.”
Herdenken
Herdenken brengt inwoners naar hij hoopte tot elkaar. “We herdenken nadrukkelijk ook de mensen die stierven tijdens oorlogssituaties nadien of tijdens vredesmissies waaraan Nederland deelnam. Een aantal veteranen is hier vanavond ook aanwezig.” Hij eindigde met de laatste regels van een gedicht van Leo Vroman uit 1954: ‘Kom vanavond met verhalen / van hoe de oorlog is verdwenen / en herhaal ze honderd malen: / alle malen zal ik wenen’.
Foto’s: 1 Amstelveen
Het is een illusie dat herdenkingen inwoners bij elkaar brengen, zoals burgemeester Poppens in zijn toespraak op 4 mei wenste. In de dagen voor de Dodenherdenking bleek eerder het tegendeel waar: Iedere groepering bewaart angstvallig haar eigen herinneringen en verdedigt die tegen vermenging: “Het gaat om ónze slachtoffers, niet die van jullie.” Vervaagde scheidslijnen tekenen zich zo weer scherper af.
Schrijfster Dido Michielsen, wier vader als krijgsgevangene de verschrikkingen in Japanse kampen had doorstaan, zei het in de Nieuwe Kerk zo:
“Zou het niet veel beter zijn als wij ophielden het lijden van onze ouders op onze schouders mee te dragen en door te geven aan ons nageslacht? Dat is nu vaak wel gebeurd, helaas. Maar elke oorlog is verloren wanneer we de spoken te lang in leven laten.
Nu recente conflicten nieuwe generaties vol haat en vijandschap kweken, lijkt het vierentachtig jaar na mei 1940 tijd om oude oorlogen te beëindigen en de trauma’s niet langer door te geven. Dat vergt bereidwilligheid en misschien nog meer: erbarmen.”
‘Erbarme Dich’! Zo klinkt het ook in Mattheus Passion. Laten wij eerst maar eens proberen om te begrijpen wat dat betekent.
Die herdenking is een grote schijnvertoning. Zelfs Kamervoorzitter Martin Bosma nam deel aan de nationale dodenherdenking op de Dam. Daarmee heeft de ceremonie voor mij wel aan geloofwaardigheid ingeboet.
Laat Poppens alsjeblieft zijn mond houden over herdenken, nadat hij in 2022 aanvankelijk niet de noodzaak ervan inzag om een paar Stolpersteine te leggen door een hoogbejaarde nabestaande, die dit ook nog voor eigen rekening wilde doen. Als ik dan nu zijn zalvende praatjes hoor krijg ik een hele vieze smaak in mijn mond.
Herdenken is de nieuwe kerk. Net als vroeger zijn er verschillende kerken die hun eigen doelgroep, liturgie, taboes, zondebokken en voorgangers hebben.
In tegenstelling tot wat burgemeester Poppens in zijn toespraak bij de Fodemherdenking zei, brengt herdenken de mensen niet bij elkaar. Daarom was het op 4 mei op de Dam zo leeg.