De op het nippertje door de gemeente van de sloop geredde voormalige synagoge aan de Randwijcklaan 13 was te klein voor de velen die naar de vrijdag door wethouder Herbert Raat verrichtte officiële opening van de ‘Open Joodse Huizen van Verzet’ manifestatie waren gekomen. Hij signaleerde dat de kleine ‘sjoel’ bijna als gevolg van onwetendheid door een villa was vervangen en Amstelveen wat bouwwerken met monumentale waarde betreft dramatisch onzorgvuldig met het verleden in omgegaan.
Geholpen door het zomerweer konden degenen die niet in het pand konden buiten terecht. In het geval van het gebouwtje aan de Randwijcklaan is het vooral aan omwonenden te danken dat het er nog staat. De gemeente kocht het voor een miljoen euro van de eigenaar, die ook de grond bezat en er een meer renderende villa wilde laten bouwen.
“We staan hier vanmiddag dankzij de inzet van omwonenden, de sjoelgroep en in het 
bijzonder door de heren Born en Colman”, zei Raat. Die twee vooral trokken vorig jaar bij de gemeente aan de bel. Onder meer voor de lokale tv-zender RTVA vertelde Colman hoe destijds joodse kinderen, niet meer welkom op andere scholen, er les kregen. “Toen er plannen waren voor sloop om er een nieuwbouwwoning te bouwen, pleitte hij voor behoud van de voormalige sjoel.
Een geweldig initiatief vond ik, maar hoe kun je een gebouw redden dat niet beschermd is met een monumentenstatus, een bestemmingsplan én privébezit is?”
Hartverscheurend
Voor Raat kwam naar zijn zeggen de zaak in een stroomversnelling toen mevrouw Benders op 29 november gebruik van haar recht in te spreken bij een raadscommissie. “Door haar woorden waren velen en ik ook diep geraakt. Haar verhaal was persoonlijk, ontroerend en inspirerend. Na de vergadering is er met spoed opdracht gegeven de cultuurhistorische waarde van het gebouw te onderzoeken. Waarde is namelijk niet altijd uit te drukken in geld. Vaak gaat het om zoveel meer dan dat. Uit het onderzoek bleek dat we hier te maken hadden met een bijzondere Amstelveense geschiedenis”, zei Raat,
Hij zei het pijnlijk te vinden dat Amstelbeen de lokale geschiedenis ze heeft verwaarloosd. “Zowel fysiek door veel zaken te slopen als geestelijk. Onze oorlogsgeschiedenis en het lot van veel Amstelveense joden is hartverscheurend en te vaak onder tafel geschoven.”
Verduistering
Er komt nu meet interesse voor het plaatselijke verleden, dat overigens door hemzelf is gestimuleerd. Onlangs werd door de gemeente het boek van wijlen Tini Visser over de lokale oorlogsgeschiedenis herdrukt: Jaren Van Verduistering. Raat: “We hadden het gebouw niet kunnen redden zonder de medewerking van de eigenaren. Zij waren al heel ver in het verkoopproces van de sjoel. Samen met onze burgemeester Bas Eenhoorn heb ik een dringend beroep op hen gedaan om het gebouw te verkopen aan de gemeente. Daarbij komt dat alle partijen in de gemeenteraad het vertrouwen vooraf hadden gegeven om te handelen. Van de VVD tot aan GroenLinks. Het bijzondere aan Amstelveen is dat we samen kunnen werken in het belang van de gemeente.”
De bij de opening aanwezige raadsleden van respectievelijk VVD en CDA, Paul Feenstra en Ferry van Groeningen dienden een unaniem aanvaarde motie in.
Thuis
“Nu kunnen we de Randwijcklaan 13 een nieuwe toekomst geven”, zei Herbert Raat. “We kiezen er bewust voor om het gebouw te laten staan en niet te demonteren of elders te herplaatsen. Door het laten staan in de buurt waar het thuis hoort behoud je de cultuurhistorische waarde en niet alleen de architectuur historische waarde.”
De komende tijd kijkt de gemeente naar bij de historie, de locatie en mogelijkheden passende invulling. Die moet volgens Raat een educatief karakter krijgen. “Wat mij betreft wordt het onderdeel van een breder programma over onze geschiedenis en in het bijzonder de oorlogsgeschiedenis.” Hij wil dat de gemeente raad met alle andere betrokkenen aan werkt.
Niet vergeten
Raat: “Vandaag herdenken wij onze doden. Ik wil afsluiten met de mooie woorden van meneer Colman toen hij pleitte voor aankoop: ‘Plekken en gebouwen zijn belangrijk om uit te leggen aan een jonge generatie wat er gebeurd is. Wellicht kan de sjoel er aan bijdragen dat ik aan mijn dochter van vijf ooit kan uitleggen wat er zich in onze buurt heeft afgespeeld en waarom wij zo’n kleine familie hebben’. Vandaag herdenken wij onze doden, dat zullen we blijven doen zodat we nooit vergeten.” Die laatste woorden stonden ook op een lint aan de krans die later die dag door de burgemeester en de kinderburgemeester bij het herdenkingsmonument in het Broersepark werd gelegd, namens de gemeente.
Het is twijfelachtig of er bij een kwestie met zo’n zware emotionele lading een volwaardige afweging van belangen heeft plaatsgevonden. Ik kan mij niet voorstellen dat geen enkel raadslid bedenkingen had tegen de uitgave van een miljoen euro voor een slooprijp houten gebouwtje van beperkte historische betekenis waarvoor nog een bestemming bedacht moet worden. “Wie waagt het echter om bezwaar te maken als dit onherroepelijk leidt tot stigmatiserende verwijten en beschuldigingen?”
Qua bestemming zal het gebouwtje aan de Randwijcklaan moeten concurreren met de nazibunker waarvoor soortgelijke gebruiksmogelijkheden waren geopperd door de wethouder van Persoonlijke Voorkeuren.
Het gebouwtje dat verschillende bestemmingen heeft gehad, wordt nu een sjoel genoemd, maar ik vraag mij af of het ooit als synagoge is gewijd. Deskundigen kunnen dit vast wel vertellen.
Onlangs zei deze VVD-wethouder in het Amstelveens Nieuwsblad dat de gemeente in de komende periode vele miljoenen zal moeten besparen. Dit zal ten koste gaan van talrijke gemeenschapsvoorzieningen en dus veel mensen pijn gaan doen. Het ligt voor de hand om dit in verband te brengen met de 6 miljoen euro die achterstallig onderhoud van het gemeentelijke automatiseringssysteem totaal zal gaan kosten, de 1 miljoen euro voor de nazibunker, de 1 miljoen euro voor het Poelbad en nu dan weer de 1 miljoen euro voor een houten noodgebouwtje met onduidelijke bestemming. En daarbij zal het qua tegenvallers waarschijnlijk niet bij blijven. Denk aan zorg, huisvesting, handhaving, Stadshart, afvalinzameling A9,, om maar wat potentiële bronnen van onvoorziene kosten te noemen.