Ondanks regen was het in Huis Elsrijk, het gebouw van het Apostolisch Genootschap aan de Graaf Aelbrechtlaan, stampvol. Wethouder Herbert Raat (Erfgoed) kreeg er het eerste exemplaar van ‘Elsrijk in Oorlogstijd’ van Stadsdorp Elsrijk-voorzitter Seerp de Blauw (foto), nadat mensen uit de wijk, vaak kinderen van vermoorden, hun verhaal hadden verteld. In WOII was het eigenlijk een Duitse wijk, met de gereformeerde Pauluskerk vol onderduikers en een bunker aan de overkant van de Wolfert van Borsselenweg.
Herbert Raat dacht alles te weten over de historie van Amstelveen, maar op dergelijke bijeenkomsten er achter te komen dat hij eigenlijk te weinig weet, zei hij.
Stolpertsteine
Nu nog wonen mensen in Elsrijk die huizen hebben betrokken waar ooit vermoorde Joden leefden. Han Jongeneel vertelde daarover, wonend op de Rodenburghlaan 28, in een dergelijke woning. “Het kost mij geen moeite op 4 mei een bloemetje te leggen op de Stolpertsteine”, zei hij. Daarmee refereerde hij aan de in Nederland als struikelstenen bekende stenen voor woningen waar ooit tijdens de oorlog vermoorden hebben gewoond en die ook in Amstelveen voorkomen. Er zijn er nu 52 in Elsrijk en Randwijck. Ze zijn een ontwerp van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (in 1947 geboren in Berlijn). Iemand anders riep op een bloemetje te leggen bij de Stolpertseine in de straat waar men woont.
Randwijck
Huizen in de wijk waren eigenlijk hetzelfde als toen, zei iemand. Er is wel wat bijgebouwd, maar Elsrijk bleef de enige Amstelveense wijk waar weinig gesloopt is. De meeste Stolpertsteine zijn daar ook te vinden. “In Amstelveen zijn 166 joodse slachtoffers te betreuren van het naziregime tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij woonden voornamelijk in de wijken Randwijck en Elsrijk,” zegt het boek. Eigenlijk vormen die twee één geheel, zoals ook de historische wandeling aangeeft. Het boek meldt verder dat twee derde van de slachtoffers kwam uit Duitsland en Polen, waar Joden waren gevlucht voor Hitler, die in 1933 aan de macht kwam, of na de bekende Kristalnacht in 1938. Het boek meldt verder dat uit onderzoek van de historicus Bart Wallet blijkt dat er destijds geen Roma, Sinti of – wat nu heet – de LHBTIQ+-gemeenschap in Amstelveen waren te betreuren.
Duitse officieren
Veel voorheen ‘Joodse huizen’ werden bewoond door Duitse officieren in Elsrijk. In het boek is een naar het gemeentehuis gestuurd ‘verhuisbericht’ opgenomen door de familie Brandt-Van der Zaken aan de Keizer Karelweg 447. Die moest op 18 augustus 1941 het pand ontruimen, want ‘Krieg ist Krieg’ zei men.
Verzet
Er leefde ook veel verzet in Elsrijk. De Pauluskerk bevatte onderduikers midden in een tot Duits grondgebied verklaarde buurt. Onder de verzetsmensen bevond zich Piet de Winter, die in 1940 naar Amstelveen was gekomen en woonde aan de Rodenburghlaan 16, een brandpunt van verzetsmensen, waar ook al gauw Joodse onderduikers zaten. Overigens bood De Winter bij de bevrijding de NSB-burgemeester Westendorff een veilig onderdak in zijn huis aan, maar de inmiddels ex-burgemeester, met wie De Winter een bijzondere vorm van samenwerking had gehad, wees dat aanbod af. De Winter overleefde de oorlog en verhuisde in 1946 naar de ambassade in Amerika, waar hij tot zijn dood in 1963 werkte. Met andere verzetsmensen liep het verkeerd af. Met de zich met spionage bezig houdende en sinds 1940 aan de Graaf Aelbrechtlaan 99 wonende Harry Romp bijvoorbeeld. In het zicht van de capitulatie werd hij op 14 april 1945 bij Rozenoord, een voormalige rozenkwekerij aan de Amsteldijk in Amsterdam gefusilleerd.
Lef
Tineke Guilonard was een meisje met lef uit de Bardeslaan, meldt het boek. Over die verzetsheldin vertelde de dochter van de eveneens vermoorde Johan Benders, die in Amstelveen woonde. Zij was een van de velen die aan het woord kwamen. Haar vader zat tot over zijn oren in het verzet. Toen op 5 april 1943 werd gearresteerd, benam hij zich in de gevangenis aan de Amstelveenseweg het leven, bang dat hij door marteling andere verzetsmensen zou verraden. Er is een straat in Amstelveen naar Tineke Guilonard vernoemd en zij trouwde in 1947 met haar schoolvriend, die inmiddels huisarts was, Frank Wibaut. Het echtpaar kreeg in mei 1983 de Yad Vashem-onderscheiding. Maar er woonden méér verzetshelden in Elsrijk. Voorzitter de Blauw acht het overigens dat in een volgende druk van het boek aanvullingen worden aangebracht. De eerste druk, uitgegeven door Stadsdorp Elsrijk met gemeentelijke steun is verkrijgbaar bij de Amstelveense boekhandels Venstra en Blankevoort voor € 15.
Foto: Raat en De Blauw (rechts)
