De Nationale Sportherdenking in het Olympisch Stadion (Amsterdam) was deze keer gewijd aan de oorlogsslachtoffers in het schaken. Het organiserende comité van vijf mensen bestond voor veertig procent uit leden die normaliter aan het werk zijn in Amstelveen. Bovendien was de Amstelveense burgemeester Tjapko Poppens er en vertegenwoordigde raadslid Michel Becker – als BBB woordvoerder sport – samen met demissionair gedeputeerde Jeroen Olthof (PvdA) de provincie.
Van alle herdenkingen was het misschien de meest indrukwekkende, daar bij het stadion. Samen met een Amsterdamse wethouder Van Dantzig (d66) legde burgemeester Poppens een krans bij het beeld van de mythologische Prometheus. Het was er één van de vijf naar de vijf cirkels van de Olympische Spelen.
250 schakers vermoord
Het thema was dus dit jaar de schaaksport. Er bleek veel onderzoek te zijn gedaan over hoe schakers WOII zijn doorgekomen of dat niet zijn. Minimaal 250 schakers, voornamelijk van Joodse huize, werden vermoord. In de concentratiekampen en op onderduikadressen werd er tot op het laatst geschaakt. Daarbij stond het organiserende comité stil. Het bestond, behalve uit voorzitter Lodewijk Asscher, uit directeur van Amstelveen Sport Heleen van Ketwich Verschuur, de in het Stadshart gevestigde directeur Ugur Pekdemir van Rabobank MRA, diens functienoot Carla de Groot van het Olympisch Stadion en sporthistoricus Jurryt van de Vooren.
Thema
De Nationale Sportherdenking wordt sinds 2005 gehouden. Jaarlijks dient een andere sport als thema. Dit jaar dus de denksport schaken, in de oorlog voor velen de enige bron van ontspanning, maar door het in beslag nemen van de administratie der verenigingen ook de weg naar een moordpartij. ‘Partij Verloren’ heette dan ook het twee jaar na WOII verschenen boek over de oorlogsgeschiedenis van het schaken.
Zoon Frans van de daarin genoemde en in Auschwitz op 31 oktober 1942 vermoorde (goede) schaakster Sophia Clara Muysson-Gazan was bij de herdenking aanwezig. Hij vertelde over het gemis van zijn moeder en hoe op zijn verjaardag de vader van Frans het bericht kreeg dat zij was vermoord. Met haar man had zij de Maastrichtse schaakvereniging ‘De Pion’ opgericht en legde zij de basis voor het kampioenschap in haar stad.
Brood
Op alle mogelijke manieren creëerde men schaakstukken in concentratiekampen en onderduikadressen. Zoals van papier en zelfs brood, wat aan gaf dat men het schaken soms boven eten waardeerde. Recent onderzoek toonde aan dat minstens 91 schakers in kamp Westerbork verbleven, voordat zij werden doorgezonden en vermoord. Er was bij de herdenking ook een vertegenwoordiger van het kamp Amersfoort, waar onder meer zeven leden van de Puttense Schaakclub slachtoffer waren geworden van de razzia die daar plaatsvond.
Erwtensoep
Er werd tijdens de herdenking een eenvoudige lunch geserveerd, die voor deel bestond uit erwtensoep. Zoals dat bij het Hoogoven Schaaktournooi tijdens de Tweede Wereldoorlog (en ver daarna) gebeurde. Wedstrijdleider C.J. Mulder dat dat bedacht gedurende de toenemende schaarste in de oorlog aan het einde waarvan hij alleen nog een grote zak erwten op de kop kon tikken; de nonnen in de regio maakten daar erwtensoep van. Dat gebruik werd in naoorlogse jaren gehandhaafd.
Zelenski
Er zijn ook tekeningen uit de kampen waar militairen en anderen uit Nederlands Indië en van de beruchte Birma Spoorlijn gevangen zaten, waaruit blijkt dat krijgsgevangen hun eigen schaakstukken maakten om in hun ellende toch het spel te kunnen spelen. Onder de meest extreme omstandigheden werd er geschaakt. Op de dag dat Zelenski uit Oekraïne Nederland bezocht vond de herdenking plaats, die er aan herinnert aan het feit dat oorlog de mensheid blijvend tart. De herdenking in Amsterdam werd mede mogelijk gemaakt door het Max Euwe Centrum en de al 150 jaar bestaande Kon. Ned. Schaakbond. Max Euwe speelde na de bevrijding in 1946 te Putten belangeloos een simultaanwedstrijd om geld op te halen voor de nabestaanden van de vermoorde mannen. Ook de Schaakbond steunde na de oorlog de getroffen gemeenschap. Bij de herdenking spraken onder meer Lodewijk Asscher, voorzitter Anneke van Zanen van NOC-NSF, wethouder Reinier van Dantzig en Daniël van Kleef, een jongere die tot de het al 1822 opgerichte Amsterdamse Schaaktournooi (VAS) behoorde.
Foto (van Orhan Sahin) Amstelveense vertegenwoordigers (vlnr): Burgemeester Tjapko Poppens, Ugur Pekdemir (Rabobank), directeur Heleen van Ketwich Verschuur van AmstelveenSport, raadslid Michel Becker (AVA) en gemeentesecretaris Bert Winthorst.
