De toeslagenellende bij de Belastingdienst, waarbij niets vermoedende burgers voor fraudeurs werden gehouden en financieel uitgekleed, is een gevolg van het onwijze systeem dat overheden en andere instanties hanteren. Ook de gemeente Amstelveen is daar niet vrij van, betoogde SP-burgerraadslid Wil Roode, zaterdagavond in het tv-programma ‘Hollandse Zaken’ van Max.
De voormalige werkneemster van de politie zei dat in gemeenten nu eenmaal het bestuursrecht geldt en ambtenaren beslissingen nemen die voor hun cliënten uiterst negatief kunnen uitvallen. In het stafrecht, waarmee zij vroeger als rechercheur had te maken, is het niet mogelijk een verdachte op basis van alleen ambtelijke vermoedens te veroordelen. Daar komen een officier van justitie, een ook juridisch geschoolde rechtbank en een feitenonderzoek op basis van wetgeving aan te pas. Niets van dat alles is er bij het bestuursrecht met als gevolg enorme juridische uitglijers, getuigden diverse aan het programma meewerkende slachtoffers.
Omtzigt
Zij vonden een politieke verdediger is CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die vertelde met een team van zes man plus de nodige klokkenluiders (van wie er een op staande voet werd ontslagen) de schrikbarende miskleun bij de Belastingdienst boven tafel te krijgen, die overigens nog steeds niet is opgelast in de praktijk. In de Kamer voert hij zijn strijd samen met SP-Kamerlid Renske Leijten.
Slager
Maar wat bij de Belastingdienst gebeurde, kan in wezen bij elke (semi) overheidsinstantie voorkomen, was de conclusie van het programma. Dus ook bij de gemeente Amstelveen, waar ambtenaren met ambtenaren communiceren. Een typisch geval van de slager die zijn eigen vlees keurt, vond Roode. Die conclusie werd blijkbaar door de medewerkers aan het programma gedeeld en Omtzigt sprak van een ‘gek makend werkende overheid’, die zonder enige onderbouwing vaak mensen van een botte beslissing op de hoogte brengt.
Huisbezoeken
Dat gebeurt ook in Amstelveen, zei Roode. Zelf bezoekt zij gemiddeld vijf gezinnen per week om er achter te komen of iets op sociaal terrein goed is gegaan. Het tegenovergestelde blijkt nogal eens het geval, meldde zij. En met Omtzigt was zij het eens dat veel meer openbaar gemaakt moet worden van de nu aan de orde zijnde systeemfouten.
3-0 achter
Tot de oogst van de laatste dagen (via huisbezoeken) behoorde het geval van de vrouw die geen uitkering kreeg omdat zij een kamer huurde en ambtelijk werd aangenomen dat zij dan wel een verhouding met de hoofdbewoner zou hebben. Over het algemeen bleek Roode geen hoge pet op te hebben van wat zich op sociaal terrein in de gemeentelijke organisatie afspeelt. “Als je een vinkje verkeerd zet op een formulier, trekken ze alles uit de kast om je niet te geven waarop je recht hebt”, zei ze. “Je staat al met 3-0 achter als je het tegen de gemeentelijke bureaucratie wil opnemen.”
Mantelzorg
Die ervaring hadden ook anderen in de uitzending, zoals de zoon van een 85-jarige mantelzorgster voor haar ex-man. Omdat zij de sleutel had van zijn woning nam de ook met een hoofdkantoor in Amstelveen gevestigde Sociale Verzekeringsbank aan dat zij wel een relatie met hem zou hebben en werd zij op haar AOW gekort.
Nummers
Sommige burgers worden vermalen door instanties, was het thema van het programma. “Hoe zijn burgers nummers geworden bij allerlei instanties?” vroeg presentator Cees Grimbergen zich af. Marlies van Eck, die zelf als juridisch adviseur tien jaar lang bij de niets ontziende Belastingdienst werkte, had daar wel een antwoord op. Zij verweet het gebrek aan menselijke maat mede aan computersystemen, die bijvoorbeeld bij UWV koppelingen maken van uitkeringsvragers aan bepaalde beroepen, waardoor bijvoorbeeld tegen een aanwezige administratief medewerkster werd gezegd dat zij uitstekend geschikt was voor het beroep van staalvlechter.
Computer
“Als het niet in de computer staat, is het niet gebeurd”, zei Van Eck. “Bij veel instanties is er een enorm verschil tussen de administratieve en de echte werkelijkheid. Dat zijn volstrekt verschillende werelden. De organisaties bij de overheid worden als een fabriek aangestuurd.”
Bezwaarschriften, waartoe de gemiddelde burger zich pas zet als hij zich geen raad meer weet, worden doorgaans bij voorbaat afgewezen. Als en een hoorzitting met een advocaat komt, worden minstens alle argumenten gehoord, meldde mr. Awid Fahiri. In Amstelveen probeert men dergelijke in principe openbare bijeenkomsten trouwens zo besloten mogelijk te houden en daarbij in elk geval geen pers uit te nodigen.
Niet begrepen
Sommige deelnemers aan het programma constateerden dat men bij de ontvangende partij een bezwaarschrift totaal niet had begrepen. Dat bleek uit de rapportage daarna. De ervaring had ook Roode, die lokaal minima bijstaat, hoewel haar organisatie als adviesgroep daarvoor aan B&W door de gemeente is opgeheven, waarna een groep vrijwilligers doorging. De gemeente heeft voor sociale aangelegenheden overigens een ander adviesorgaan, dat Roode nauwgezet buiten de deur houdt.
Fraudeurs
“Het gaat voor ambtenaren er vooral om in welk hokje zij een burger kunnen plaatsen”, vond ze. “Veel burgers voelen zich totaal niet gehoord door de overheid. Er wordt geen maatwerk geleverd.” Bij de Belastingdienst is iets dergelijks al vele jaren aan de gang, verzuchtte Omtzigt. “Daar hebben ze gewoon gelogen tegen onder anderen de ombudsman en de Tweede Kamer en stukken voor de rechtbank achter gehouden. “Het gezond verstand ontbreekt.” Intussen is fraudebestrijding terecht, vond men. Maar die blijkt, zeggen de gedupeerden, vaak te ontaarden in met wantrouwen elke cliënt tegemoet te treden en ervan uit te gaan met een potentiële fraudeur te maken te hebben.
Naast al de fouten die die controlemechanismen met zich mee brengen, zit ik me ook af te vragen, wat dit overdreven controlesysteem allemaal kost. Het schiet zijn doel gewoon voorbij. Heel goed dat de hr. Omzigt en anderen deze Augiusstal aan het uitmesten zijn, maar ik denk dat het een kwestie van jaren zal zijn. Want deze houding en deze systemen zitten in alle bestuurslagen.