Invoering van de nieuwe Omgevingswet, die eigenlijk een totale revolutie voor de gemeente tot gevolg heeft, gaat haar geld kosten. Dat blijkt uit het Integraal Financieel Beeld (IFB), waarvoor onder meer honderd gemeenten werden geconsulteerd, maar ook enkele omgevingsdiensten en een veiligheidsregio.
De invoering is al enkele malen uitgesteld, zou nu per 1 januari 2022 van kracht worden, maar minister Ollongren voorziet nieuw uitstel van het van kracht worden. Zij denkt aan 1 april of 1 juli als nieuwe data.
Landen
De gemeente zou een omgevingsplan voor de leefomgeving van burgers moeten ontwikkelen, waaraan trouwens ambtenaren werken, en bestemmingsplannen verdwijnen. Kortere lijnen, minder bureaucratie en daardoor snellere vergunningverlening zouden enkele gevolgen van de wet zijn. Maar voor het ‘landen’ bij de diverse overheden is een termijn van tuien jaar bedacht.
Unicum
Financieel wethouder Herbert Raat verwacht dat ook Amstelveen niet aan uitgaven ontkomt. “Het zou een unicum zijn als een wet werd ingevoerd zonder dat het de gemeente geld kost”, zegt hij. Hij maakt een vergelijking met onder meer de Jeugdzorg, die door het Rijk bij de gemeente over de schutting is gegooid. “Het duurt veel te lang. Er staat nu tien jaar voor de ingewikkelde invoering. De basisgedachte is goed, maar in de praktijk zal het heel veel hoofdbrekens kosten in mijn optiek. Die wet hangt al heel lang boven de markt, maar ik vrees dat ook het volgende college en de volgende raad er nog niet mee aan de slag kunnen.”
Anderhalf miljard
Een butgetneutrale invoering binnen tien jaar is onhaalbaar was de uitkomst van een gemeentelijke consultatie, die in het rapport ‘Integraal Financieel Beeld’ staat. Uit de consultatie blijkt dat het IFB op dit moment voldoende basis biedt voor het bestuurlijke gesprek over de financiële effecten. De invoeringskosten van de Omgevingswet bedragen voor gemeenten tussen €1 en €1,6 miljard in de periode tot eind 2029. Hoeveel dat voor Amstelveen betekent, is onduidelijk. Zeker is dat het landelijke bedrag hoger ligt dan ten tijde van de bestuurlijke afspraken over de financiën werd aangenomen.
Structurele effecten
Maar Raat en zijn collega’s in andere gemeenten kunnen lastig aangeven of het beeld van de structurele financiële effecten juist is. In het IFB worden de geschatte effecten van de Omgevingswet voor gemeenten geraamd binnen een bandbreedte van €34 miljoen tot €168 miljoen per jaar. Ofwel: het kan eigenlijk alle kanten op. De hoogte van de effecten is afhankelijk van de beleidskeuzes en die hebben gemeenten nog niet gemaakt, zegt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).
De verwachting van gemeenten is dat de eigen lokale effecten eerder aan de onderkant van deze bandbreedte zullen uitkomen dan aan de bovenkant. De inschatting van de deelnemers is ook dat de effecten zoals ze nu in het Integraal Financieel Beeld zijn weergegeven te optimistisch zijn.
Compensatie
Een terugverdientijd binnen tien jaar na invoering van de wet, die nodig is voor een budgetneutrale invoering van het stelsel, lijkt op basis van deze consultatie onhaalbaar. Gemeenten hebben een dringend beroep op het Rijk gedaan om volgens jaar al iets te doen aan hun financiële zorgen rond de stelselwijziging. De invoeringskosten leggen grote druk op de gemeentelijke financiën, verwacht Raat. Met de VNG vindt hij verlichting van de financiële druk op korte termijn noodzakelijk om invoering van de wet te accommoderen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft voorgesteld in 2022 daarvoor €150 als compensatie uit te trekken.
Gemeenten kunnen volgens de VNG niet tien jaar wachten op compensatie. Zij wil daarom in overleg met de minister van Binnenlandse Zaken de bestaande afspraken over geld verder aanscherpen. De VNG wil een rekenregel afspreken waarmee we bij de evaluaties van de Omgevingswet in 2023 en 2027 kunnen berekenen wat gemeenten aan compensatie nodig hebben, die dan ook in die jaren zou moeten worden uitgekeerd. De minister vindt tien jaar terugverdientijd redelijk en compensatie ‘van een deel van de invoeringskosten een optie’ om de financiële knelpunten bij gemeenten aan te pakken.
Op de foto: Herbert Raat voor gemeentehuis
