Boris Dittrich opent foto-expositie

Voormalig D66-parlementariër (en nu hengelend naar een lidmaatschap van de Eerste Kamer) Boris Dittrich opende zondagmiddag de tentoonstelling van foto’s van de van huis uit Hongaarse fotografe Kati Horna in het Cobra Museum. Terwijl hij haar biografie opnieuw memoreerde, liet hij zich de kans niet ontgaan ook een politieke duid in het zakje te doen. Overigens werden ook foto’s geëxposeerd van Éva Besnyő (1910-2003), Ata Kandó (1913-2017) en van de Zweedse en nog steeds in Nederland wonende fotografe Anette Brolenius.

Wat zij, behalve dat zij vrouwen zijn, gemeen hebben is hun geëngageerdheid met de onderwerpen die zij vastlegden, hun strijd tegen discriminatie en voor de eerste drie hun zowel Joodse als Hongaarse achtergrond, Horna uiteindelijk naar Mexico deed uitwijken en Éva Besnyő, die furore maakte als Dolle Mina fotografe, tot onderduiken in Amsterdam bracht.

Gevlucht

Voorafgaand aan de opening was er een toelichting van directeur Stefan van

Raay en gastconservator Marisol Arguelles van het Colección Archivo Privado de Fotografía y Gráfica Kati y José Horna. Bij de vragen uit het publiek kwam even de hedendaagse politiek in Hongarije aan de orde, waar Van Raay zich kennelijk verre van wilde houden. Een Hongaarse in het publiek vond dat men tegenwoordig in haar land, dat zij in 1956 ontvluchtte, alles kan zeggen. Maar tegenstanders, die onder meer de beteugelende wetgeving van premier Orban op media, recht en onderwijs zien, waren het daar evident niet mee eens.

Ruimte

“De tentoonstelling gaat over de tijd, waarin de vrouwen ruimte voor zichzelf begonnen op te eisen om volwaardig aan het maatschappelijk leven deel te nemen”, zei Dittrich, die voor Human Rights Watch werkt en daar strijdt voor seksuele minderheden. “Als je je verdiept in de geschiedenis van de 20ste eeuw en in de persoonlijke lotgevallen van miljoenen mensen die in de maalstroom van oorlog, conflict en ideologische tegenstellingen zijn meegesleurd, besef je hoe fragiel onze vrijheid, welvaart en zekerheid is. En als je dan kijkt naar het werk van de vier fotografen die hier zijn tentoongesteld, kan je niet anders dan concluderen dat de thema’s van de vorige eeuw volledig actueel zijn.”

Hitler

Kati Horna ontvluchtte Hongarije, Duitsland, Frankrijk en Spanje om tenslotte Mexico de deuren voor haar open zette. Zij groeide op in een Joods-Hongaars gezin, net als die andere twee. Horna gaf in 1930 haar comfortabele bestaan op en ging naar Berlijn, waar zij in een fabriek werkte en tot de kring hoorde rond haar landgenoot, de schilder, typograaf en fotograaf László Moholy-Nagy, docent aan de beroemde Bauhaus school, en de toneelschrijver en regisseur Bertolt Brecht. Zij trouwde met de Hongaarse communist Horna, wiens naam zij ging dragen en moest Berlijn verlaten na de overname door Hitler in 1933.

Van der Elsken

Intussen kan men zich afvragen wat een foto-expositie doet in een aan Cobra gewijd museum. Van Raay vindt dat een volkomen logische gang van zaken, hoewel collega’s van hem in andere musea zich dat ook afvroegen.

Volgens Dittrich zit er weinig verschil tussen het levensverhaal van Horna en
Éva Besnyő’s. Ook die vertrok, na een opleiding bij de beroemde fotograaf Pécsi – waar alle drie studeerden – in 1930 naar Berlijn, maar ook zij verhuisde vanwege de opkomende Nazi’s. Besnyő overleefde de oorlog in Amsterdam door onder te duiken. Kandó vestigde zich in Parijs na haar opleiding bij Pécsi en ontsnapte aan de Jodenvervolging in Frankrijk. “Zij was na de oorlog overigens nauw betrokken bij Cobra toen zij de vriendin en vrouw van de fotograaf Ed van der Elsken was, die je de huisfotograaf van de Cobra-beweging zou kunnen noemen”, zei Dittrich.

Verschrikkingen

De thema’s van de drie fotografen zijn volgens hem nog net zo relevant als destijds. “Er zijn extreme ideologieën en dictatuur, vervolging, oorlog en conflict, vluchtelingen en ballingschap, de strijd voor gelijkheid en mensenrechten. Elke dag worden we geconfronteerd met de verschrikkingen die wij mensen elkaar aandoen.”

Vervolgens hield de D66-er een pleidooi voor de EU, waarin hij de oplossing ziet. “De hedendaagse portretten van mensenrechtenactivisten van de Zweedse Anette Brolenius die hier ook gepresenteerd worden met de titel ‘Unsung’ (Onbezongen of niet bezongen in het Nederlands) zijn een duidelijk bewijs dat de strijd nog lang niet is gestreden.”

EU
Dittrich: “Er is altijd kritiek te geven op de EU. Maar laten we wel wezen, door de intensieve samenwerking is het de Europese landen gelukt om elkaar niet meer te bevechten en grensoverschrijdende problemen gezamenlijk aan te pakken. Denk aan de klimaatverandering of terrorismebestrijding. We mogen de visionairs van net na de Tweede Wereldoorlog dankbaar zijn dat ze uit de chaos van toen wilden komen door de gezamenlijkheid van de Europese landen te benadrukken en niet de verschillen. Ik moet er niet aan denken dat de EU weer uiteen gaat vallen en populistische, nationale bewegingen weer aan de macht komen.”

Politiek

In het werk van Horna, Kandó en Besnyő kan men volgens hem zien wat mensen elkaar kunnen aandoen. “Als er iets uitspringt in hun werk in deze presentaties zijn het hun maatschappelijke en politieke engagement en hun empathie met de mensen die ze fotograferen. Hoe erg ook de omstandigheden, de mensen worden door de fotografen in hun waardigheid gelaten. En dat zou je kunnen zien als karakteristiek voor het werk van deze drie vrouwelijk fotografen uit de beroemde opbloei van de fotografie in de eerste helft van de 20ste eeuw in Boedapest.”