Het was de Dag van de Herbestemming. Zo werd althans de door het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland georganiseerde bijeenkomst donderdag in de Annakerk aan de Amsterdamseweg genoemd. Voornamelijk vrijgestelden bij tal van organisaties spraken er over erfgoed in de tot participatiemaatschappij uitgeroepen samenleving en ‘het organiseren van maatschappelijke verbondenheid’.
De tot ontmoetingscentrum en proeflokaal van een lokale brouwerij omgebouwde kerk was natuurlijk een bij uitstek herbestemd bouwwerk.
De akoestiek is iets beter geworden, maar evolueerde – nu de banken et cetera weg zijn – toch van uiterst slecht naar minder slecht, zodat de verstaanbaarheid op grotere manifestaties een probleem blijft en afhankelijk is van stemhoogte en microfoontechniek der sprekers.
Herstel
Wethouder Herbert Raat (foto: derde van links) vertelde dat de laatste jaren inwoners van Amstelveen meer oog kregen voor behoud van cultureel en historisch erfgoed. Gedeputeerde Jack van der Hoek van Noord-Holland had eerder er op gewezen dat voor de in brand gevlogen Urbanuskerk onmiddellijk een spontane actie voor herstel ervan is ontstaan. En Raat wees op ondernemers die kennelijk brood zagen in de ombouw van de Annakerk tot ontmoetingscentrum Anna en op de ‘kleine sjoel’ aan de Randwijcklaan die bijna was gesloopt, maar dankzij buurtgenoten gespaard bleef.
“Wij wisten als gemeente niets van de geschiedenis van dat gebouw, waar in Wereldoorlog II Joodse kinderen naar school kwamen, die op andere basisscholen niet meer terecht konden en tenslotte zijn gedeporteerd of onder gedoken”, zei hij. Er aan toevoegend dat geen tweede keer mag gebeuren dat de gemeente van niets weet. Vandaar een meldpunt voor monumentale gebouwen.
Bezuiniging?
Intussen speelt zich – en daarover ging het – behoud van erfgoed wel af in een participatiemaatschappij. De vraag is of burgers die niet zien als een bezuinigingsoperatie. En als men het heeft over participatie van burgers zijn er altijd voor- en tegenstanders, die hun klachten uiten via zogenoemde ‘zienswijzen’. Er is, zei Raat, altijd wel iemand die er anders tegenaan kijkt dan de overheid. In dat spanningsveld zitten lokale politici en bestuurders als zij erfgoed willen behouden en herbestemmen, terwijl sommige projectontwikkelaars slopen en nieuwbouw de beste oplossing vinden. Wat is de rol van de burger en hoe verandert de samenleving? Kennelijk, zo bleek uit wat Raat zei, is die in Amstelveen overgegaan van alom slopen naar zoveel mogelijk monumenten behouden. Maar dat is ook in andere gemeenten blijkbaar zo. ”Het gaat zo goed dat je je af kunt vragen of zo’n dag als deze wel nodig is,” zei Van der Hoek. Hij signaleerde meer bereidheid op te komen voor erfgoed en meer betrokkenheid bij burgers.
RvS
Intussen, benadrukte hij, gaat het om meer dan om gebouwen. “Participatie betekent aan de ene kant behoud en aan de andere kant juridische procedures tot aan de Raad van State toe.” En men gaat nog te vaak pas nadenken over herbestemming bij langdurige leegstand. Intussen zal ook de samenleving een bijdrage aan erfgoed moeten leveren en daarvoor is de overheid nodig, om kaders te stellen. Er zijn vaak uiteenlopende belangen van de eigenaar van een gebouw, omwonenden en overheid, constateerde Van der Hoek, die het toejuicht als men er met elkaar uitkomt.
Omgeslagen
Dat de samenleving in waardering van erfgoed lijkt omgeslagen, zei ook Raats collega Marian van der Weele van Ouder-Amstel (eerste links op de foto). Ook in haar gemeente zijn trouwens gebouwen, waaronder het voormalige raadhuis, gesloopt. Ten onrechte en ‘eeuwig zonde’, vindt zij achteraf. Maar de sloop vond ver voor haar tijd, in de zeventiger jaren, plaats. In haar gemeente zijn nu 27 panden tot het erfgoed te rekenen, maar de helft daarvan is omringd door bezwaren, doorgaans van eigenaren. “Je gaat als je een monument wilt maken aan hun bestemming tornen.”
Hart en hoofd
Er is, benadrukte cultureel gebiedsontwikkelaar Ellen Klaus, in feite geen kant en klare oplossing. “Het moet in hart en hoofd van de mensen zitten. In Amstelveen zie je dat. Maar voor elke plek is een andere aanpak nodig en soms kan een procedure jarenlang duren. Je moet het verhaal achter het erfgoed bij de mensen bekend maken. De kleine sjoel in Amstelveen bewijst dat er soms een combinatie van functies in het spel is.”
Transparantie
Er is transparantie nodig, zei Van der Weele. “We moeten het collectief naar binnen halen. Ik vind het de taak van de overheid duidelijk te maken wat de afwegingen achter bepaalde beslissingen zijn.”
Het organiserende Steunpunt beoogt kennis te bieden over monumenten, archeologie, herbestemming, cultuurlandschap en de nieuwe omgevingswet. Het is een platform om te netwerken en te inspireren door goede voorbeelden en instrumenten om cultuurhistorie inde ruimtelijke ordening te veranderen. Het Steunpunt is een samenwerkingsverband tussen MOOI Noord-Holland en de stichting Noord-Hollands Monumenten Fonds (NMF) en wordt gefinancierd door de provincie. Die beschikt over € 9.1 miljoen in een fonds voor behoud van monumenten, zei Van der Hoek.
