Omdat het Digitaal Systeem Omgevingswet (DSO) nog steeds op essentiële onderdelen niet klaar is, zal die wet toch niet op 1 juli, zoals de bedoeling was, worden ingevoerd. Minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting besloot tot uitstel, waarschijnlijk tot 2023, maar op zijn vroegst tot oktober 2022. Dat is dan de vijfde keer dat de invoering van de wet wordt uitgesteld. Het probleem zit bij veel kleinere gemeenten. Volgens wethouder Frank Berkhout is Amstelveen er wel klaar voor.
De Omgevingswet, die 26 bestaande wetten vervangt, houdt een herziening van het bestuurlijke stelsel van de overheid in en betekent een revolutie voor de gemeente. Volgens ingewijden zijn er een hoofd-, een invoerings- en een aanvullingsspoor. Kern van het stelsel is het zogeheten ‘hoofdspoor’. De wet zou onder meer voorzien in meer transparantie voor de burger en kortere lijnen op veel gebieden die nu nog onder verschillende wetten vallen.
Software klaar
Overigens hadden insiders op het ministerie van Binnenlandse Zaken eind 2019 al voor de vertraging gewaarschuwd. Van kracht worden van de Omgevingswet, die veel voor de gemeente verandert, is vóór 2023 niet goed mogelijk, voorspelden zij en verwachten nu dat ook dat de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Hanke Bruins Slot (CDA), er hetzelfde over denkt.
Volgens Berkhout is in Amstelveen de software wel klaar, maar hij heeft toe dat nog niet alle tekeningen, bijvoorbeeld van bouwprojecten, zijn gedigitaliseerd. “Op de technische inrichting van het DSO hebben wij als gemeente weinig invloed, dit ligt voornamelijk bij het Rijk. De keuze voor uitstel is dan ook niet op lokaal niveau gemaakt. Binnen onze organisatie gaan wij onverminderd door met de voorbereidingen op de komst van de Omgevingswet en Wet kwaliteitsborging. We gebruiken de extra tijd om veel te oefenen met de nieuwe manier van werken en nieuwe applicaties/toepassingen.”
Aan de slag
Er kan wel in overleg met veel partijen – zoals de koepels VNG en Unie van Waterschappen – door het Rijk een besluit zijn genomen, maar op een deskundigenbijeenkomst, georganiseerd door de Eerste Kamer, bleek dat veel gemeenten en waterschappen (om maar wat te noemen) er absoluut digitaal niet klaar voor zijn. Volgens directeur Cathelijn Peters van ‘Aan de slag met de Omgevingswet’ (bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) is ruim 86% van de ‘uitvoeringspraktijk’ niet klaar voor inwerkingtreding van de wet per 1 juli van dit jaar. Intussen is het afwachten hoe de nieuwe gemeenteraad, die na de verkiezingen aantreedt er mee omgaat en of die eigenlijk wel voldoende is voorbereid op besluitvorming krachtens de Omgevingswet, die anders dan nu de fysieke leefomgeving, maatschappelijke doelen en zorgplicht behelst.
Draak
Bij de VNG werkt inmiddels de derde programmamanager Omgevingswet, die aan een deel van de bezorgde gemeenteambtenaren moet uitleggen hoe na invoering van het DSO nog haperende onderdelen kunnen werken. De minister van Binnenlandse Zaken is toen zij jaren geleden volhield dat het goed zou komen gewoon belazerd, zeggen experts. Onderzoeker Noordhoek rapporteerde toen dat invoering, gezien de digitale problemen, niet voor 2023 kon. Maar over zijn bevinding werd nooit wat gemeld. En een software-deskundige van de rijksoverheid noemt DSO een draak van een project.
Onderzoeker Noordhoek kwam tot alarmerende conclusies. Hij schreef dat de ‘complexiteit en afhankelijkheid’ van DSO enorm zijn. Plus dat het systeem qua eigendom in de gehele overheidsketen is versnipperd, waardoor een werkelijk gezamenlijke aanpak alsmede een totaal overzicht voor velen. Als er meer helderheid in de beginfase was geweest over wetgeving en functionele behoefte zou het ontwikkelproces van de daarvoor benodigde standaarden en software eenvoudiger en goedkoper zijn geweest, vindt Noordhoek.
Systeem bouwen
Het DSO is bedoeld als een geordend geheel van afspraken en ICT-voorzieningen in de gehele keten, dus niet één groot systeem. Dat is nog niet klaar, gaf Kajsa Ollongren, de vorige minister van Binnenlandse Zaken, in december toe. Er moest volgens haar nog veel gebeuren. Toch vond zij, in tegenstelling tot haar opvolger, invoering per 1 juli van dit jaar technisch haalbaar. Softwareleveranciers denken daar volledig anders over. Uit hun reacties op de bewering van Ollongren bleek hun verbazing daarover. Zij vinden dat bepaalde functies van DSO pas op 1 april worden opgeleverd en die zijn volgens hen niet voor 1 juli behoorlijk te testen. In Noord-Holland bijvoorbeeld heeft de provincie nog niet de digitale mogelijkheden om in te grijpen bij planologische fouten van gemeenten. Het systeem daarvoor moet nog worden gebouwd.
