Van het vijf jaar geleden gevormde gemeentelijke sociaal team is onvoldoende inzichtelijk hoe dat precies werkt. Dat vindt de SP in de gemeenteraad, op basis van vragen van burgers die bij haar hulpdienst zouden zijn gesteld.
Wil Roode van de SP constateert dat het sociaal team uit ambtenaren van de gemeente bestaat, die volgens haar verantwoordelijk moeten afleggen aan het college van burgemeester en wethouders, hun werkgever. “En daarin schuilt het gevaar waar de SP ten tijde van de zogenaamde transitie al voor waarschuwde.”
Onrust
Door de constructie is onrust ontstaan bij burgers die een beroep doen op hulp van de gemeente, meent Roode. “Waar voorheen onafhankelijk maatschappelijk werk om hulp kon worden gevraagd, krijgen burgers nu te maken met een onvoorstelbare controledrang en worden door de gemeente hun gegevens vastgelegd. De zogenaamde geheimhoudingsplicht en de beroepsethiek van een maatschappelijk werker zijn hieraan volledig ondergeschikt gemaakt.”
Melding
Vorig jaar kwamen er 181 interne meldingen van ambtenaren op het gemeentehuis bij hun collega’s van het Sociaal Team. “Verantwoordelijk wethouder Martijn van Ballegooien gaf namelijk ambtenaren de opdracht melding te doen van naar hun mening zorgelijke signalen bij Amstelveense burgers. De SP vraagt zich af of dit mogelijk is zonder wettelijke onderbouwing.”
Roode constateert overigens dat er naast die interne berichten ook 317 meldingen kwamen
van derden, zoals de politie (55), huisartsen (42), woningcorporatie (19), scholen (2) en de Jeugdbescherming (2). Juist daarin schuilt het bezwaar dat de privé-gegevens in feite op straat komen liggen, waarschuwt Roode. “Wat men met persoonsgegevens mag doen staat in de wet, bijvoorbeeld de Participatiewet, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Jeugdwet, Wet Basisregistratie persoonsgegevens (Brp), de belastingwet, Leerplichtwet enzovoort. Als informatie verstrekking niet bij wet is geregeld dan mogen persoonlijke gegevens niet voor andere doeleinden worden verwerkt of verstrekt. Ook niet intern tussen afdelingen bij de gemeente Amstelveen. De geheimhoudingsplicht staat in de weg.”
Bevoegd
Het steekt de SP kennelijk dat ambtenaren geen opleiding of werkinstructie kregen voor interne zorgmeldingen en college vertrouwt op het gezonde verstand van haar ambtenaren. Maar die kregen intussen wel de opdracht ‘zorgmeldingen’ te doen bij verschillende afdelingen, zoals bij Werk & Inkomen, schuldhulpverlening of het zogenaamde Amstelveenloket. “Al deze ambtenaren zijn plots bevoegd zorgmeldingen te doen over personen die geen kopie van de melding krijgen en soms niet eens weten dat er zoiets over hen bestaat. Wel krijgt het betreffende gezin na een interne zorgmelding een uitnodiging van de gemeentelijke maatschappelijk werker voor een ‘keukentafel gesprek’, waarin wordt aangegeven dat men een toestemmingsformulier moet ondertekenen.”
Instanties
En wat staat er op dat formulier? Wel, dat men de gemeente toestemming geeft informatie in te winnen bij instanties om hulp te kunnen verlenen. Volgens Roode van de SP voldoet het door de gemeente gehanteerde formulier in het geheel niet aan de richtlijnen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). “Burgers moeten toestemming geven voor het opvragen van medische gegevens, uitwisselen van informatie met andere gemeentelijke afdelingen, opvragen van uitkeringsgegevens en zelfs voor het controleren van uitkeringsgegevens door de gemeentelijke maatschappelijk werkers. Het college maakt misbruik van haar positie door persoonlijke gegevens te vragen aan de cliënt en zo nodig aan derden. Wie geen gegevens verstrekt of laat verstrekken hoeft niet te rekenen op hulp van de gemeente.”
Arts
In feite moet de burger dus toestemming geven aan een ambtenaar bij een andere ‘verwerkingsverantwoordelijke’ informatie in te winnen, constateert de SP. Bijvoorbeeld bij een arts, het UWV, de Jeugd GGZ en dergelijke. Roode: “Op deze wijze eigent de gemeente zich informatie toe die niet bij haar thuis hoort. Zo is bijvoorbeeld de arts verantwoordelijk voor de medische gegevens van zijn patiënten. Het is aan de patiënt de arts eventueel toestemming te geven medische gegevens te verstrekken aan derden, zoals de gemeente. Zo kan de arts controleren of die toestemming in alle vrijheid is gegeven.”
Vaag
Door het gemeentelijke toestemmingsformulier brengt men ketenpartners – zoals (huis)artsen en het UWV – in een dwangpositie, vindt de SP. Die partners hebben namelijk zelf geen contact met hun cliënt en kunnen dus niet checken of ze rechtmatig persoonlijke informatie verstrekken. Dat leidt tot ergernis bij die beroepsgroepen, zegt de partij. “Op het bewuste formulier staat niet duidelijk vermeld voor welke doeleinden de gemeente al die gegevens wil opvragen. Er staat dat er informatie wordt opgevraagd die ‘nodig’ is voor de inzet van gemeentelijk maatschappelijk werk. Dit is dermate vaag dat de burger niet weet waar hij aan toe is en het geeft de gemeente bijna ongelimiteerde mogelijkheden om van alles met die informatie te doen.”
Helderheid
Het formulier is volgens Roode niet in overeenstemming met de wettelijke drie eisen van art. 5 lid 1 b en 7 AVG. “Over de redenen waarom niet ter zake doende gegevens over burgers worden opgevraagd moet helderheid verschaft worden.”
Vragen van de SP naar de werkinstructies van ambtenaren die zorgmeldingen moeten doen worden volgens Roode niet beantwoord door het college. Die werkinstructies bestaan niet, omdat het college vertrouwt op de deskundigheid van de medewerkers. Zeggen B&W althans. Maar volgens de SP bestaan er wel degelijk instructies. De partij zegt over het ‘meldingsformulier’ te beschikken dat intern wordt gehanteerd en waarin ambtenaren persoonsgegevens en een hulpvraag formuleren voor het Sociaal Team.
Beschuldigd
De 181 zorgmeldingen zijn aan de gemeenteraad nooit voorgelegd, constateert de SP, die verder zegt over casussen te beschikken, waarbij die meldingen zijn gedaan zonder vooraf overleg met betrokkenen. “Mensen die geheel ten onrechte ervan worden beschuldigd niet voor hun kinderen te kunnen zorgen. De SP wil weten waarop dergelijke meldingen worden gebaseerd. Buiten de bij de SP bekende casussen is zijn wij ervan overtuigd dat er meer gezinnen zijn waarover ten onrechte een zorgmeldingen zijn gedaan”, zegt Roode.
Casussen
Te vaak heeft volgens haar de SP Hulpdienst vernomen dat er ook mondeling wordt gedreigd kinderen uit huis te plaatsen. “Deze keer kan het college niet wegkomen met de opmerking dat we het hebben over enkele casussen. Het toestemmingsformulier wordt bij alle gesprekken door medewerkers van het Sociaal Team ter ondertekening aangeboden aan burgers die hulp vragen. Daardoor wordt elke nieuwe cliënt onderworpen aan een onderzoek waarbij ‘privacy regels’ worden overtreden.”
Loyaal
De SP zegt nooit voorstander te zijn geweest van hulpverleners – zoals maatschappelijk werkers, jeugdhulpverleners en jongerenwerkers – in dienst van de gemeente. “Maar al te vaak is gebleken dat deze ambtenaren wat betreft hun loyaliteit in een spagaat verkeren. Zij zouden moeten opkomen voor het belang van hun cliënt, maar voelen de noodzaak om het beleid van de gemeente ten uitvoer brengen.” Dat beleid pakt in veel gevallen volgens de partij ongunstig uit voor de betrokkenen. “Door het invoeren van steeds meer controle en grip op haar burgers is de gemeente Amstelveen een samenleving geworden met totalitaire trekjes. Dat moet stoppen. Daarom wil de SP dat het college zich verantwoordt door te verzoeken het rapport te verstrekken aan de gemeenteraad over de zogenaamde Data Protection Impact Assessment (DPIA) en de adviezen die daaruit zijn overgenomen.”
Duidelijkheid hierover is zeer belangrijk, hoe eerder hoe beter.
1. Het gemeentehuis moet verhuizen naar een plek waar de ambtenaren vanaf hun werkplek voortdurend gewone burgers kunnen zien, zodat zij weten voor wie zij daar zitten.
2. De gemeente Amstelveen moet onder toezicht of curatele worden gesteld.
Er worden tegenwoordig wel veel instanties opgetuigd waar mensen zitten met 2 petten op! En bijna overal kan dit tot vreemde situaties leiden en soms willekeur. Het ergste hierbij nog is, dat het bij elke gemeente verschillend kan zijn, waardoor je rechtsongelijkheid creëert. Zeer kwalijke zaak.
Reken niet op duidelijkheid en zeker niet op het afleggen van verantwoording, het aanbieden van excuses, het herstellen van recht en het vergoeden van aangebracht leed.
“Het is de taal van de ambtenarij, omdat de ambtenarij opereert namens een immens apparaat en daarbij persoonlijke opvattingen voor zich moet houden, want daar hebben we de politiek voor. Het is taal die je ook in het bedrijfsleven tegenkomt. Hoe hoger je klimt, hoe vaker je haar hoort. Het is de taal van geen verantwoordelijkheid.”
(Sheila Sitalsing, VK 21 nov)
“Een vraag die hierboven hangt, is hoeveel ruimte ambtenaren hebben om buiten de lijntjes te handelen als ze zien dat ergens een burger ten onrechte wordt geruïneerd. Heel weinig, wanneer de politiek eenmaal heeft besloten, zeggen ze zelf in hun zinnen zonder verantwoordelijkheid.
Een commissie die eerder het falen van de dienst Toeslagen onderzocht, gelooft dat niet en schreef het hard op:
‘Ambtelijke professionaliteit is tevens het vermogen om tegenspraak te bieden tegen de waan van de dag. Daar heeft het in (het dossier kinderopvangtoeslag) aan ontbroken bij het management en de leiding van Toeslagen.
Ambtenaren zijn niet alleen uitvoerders van politieke wensen van bewindslieden of de Kamer, maar ook zelfstandige dragers en behartigers van het algemeen belang.’ ”
(Uit: Column ‘Luie taal’ van Sheila Sitalsing, VK 21.11.2020)
Naar de rechter ermee. Dit is geen taak meer voor een gemeenteraad.