Landelijke partijen in lokale politiek

“Ik zal nooit op een lokale partij stemmen”, zei oud-burgemeester en Amstelveens ereburger Jan van Zanen (tegenwoordig burgemeester van Den Haag) op de jubileumbijeenkomst van Burgerbelangen Amstelveen (bbA). Wat niet wegneemt dat hij, als voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), bbA als voorbeeld stelde van een goed werkende lokale partij. Die had ooit een prima wethouder geleverd tijdens zijn Amstelveense tijd, herinnerde hij zich.

Hij pleitte er voor dat ook de lokale partijen, net als de landelijke, geld krijgen van het Rijk om hun verkiezingscampagnes te bekostigen.

Halvering

Van Zanen, die toen hij in Amstelveen kwam nog landelijk voorzitter van de VVD was, een functie waarin hij de strijd tussen Rita Verdonk en Mark Rutte meemaakte, legde de verhouding tussen lokale en landelijke politieke partijen in wezen bloot. Hoe hij ook plaatselijk bezig is, zijn partij blijft de VVD. En alle landelijke partijen, die nog steeds een meerderheid vormen in de Amstelveense gemeenteraad, zeggen dat over de hunne. Maar over de landelijke politieke arena weigeren de meeste fracties in de gemeenteraad zich uit te spreken, zoals Roel Smit ervoer toen hij de D66-wethouder Floor Gordon interviewde over de standpunten van haar partij in Den Haag. Onder meer het vasthouden aan de in het coalitieakkoord, maar niet in de wet, overeen gekomen halvering van de stikstof-uitstoot door boeren in jaar 2030.

Congressen

Uit het feit dat zij niet scheutig zijn met informatie over waar zij landelijk politiek staan, iets waar kiezers recht op hebben, blijkt dat zij zich liever lokaal opstellen. Als een soort lokale partij, hoewel de basis van hun standpunten in Den Haag ligt. Dat wringt, maar bijna eensgezind weigeren zij veel daarover te zeggen. Totdat zij natuurlijk door hun partij naar de Tweede Kamer of op een Ministerspost worden geroepen. Hun échte politieke standpunt blijkt dan pas. Het is niet aannemelijk dat op dit moment Amstelveense politici zich bijvoorbeeld over de val van het kabinet uitlaten. Daarvoor moet men de volledig openbare congressen volgen, waar zij soms hun standpunt kenbaar maken.

Lokaal

Opvallend is de laatste jaren de opmars van de lokale partijen. In Amstelveen bestond er jaren leden niet één, nu drie. Burgerbelangen Amstelveen, die tot twee keer tot de coalitie en college van Burgemeester en Wethouders  doordrong, was dertig jaar geleden de eerste. Veel later kwamen daarbij Actief voor Amstelveen (AVA) en de daarvan weer afgescheiden nieuwe partij Goed voor Amstelveen  (GVA). De laatste trad overigens met twee zetels tot de coalitie toe, op het moment dat de VVD in de gemeenteraad dat aantal verloor. GVA leverde overigens geen wethouder, waardoor het college bleef bestaan uit VVD, D66 en PvdA, met dezelfde wethouders.

Dat zijn dus nationale partijen, maar die weigeren een standpunt publiek te maken over nationale politiek. Terwijl de gemiddelde kiezer op die partijen zich toch vooral richt de Tweede Kamer. Als het in Den Haag regent, druppelt het minimaal in Amstelveen, zoals men nu kan verwachten bij bijvoorbeeld D66. Dat is ook niet vreemd, want ondanks alle plaatselijke voorkeuren, heeft men wel met een nationale partij van doen. Iemand die altijd VVD stemt, is geneigd dat ook lokaal te doen. Anders is het nut van de landelijke partijen slechts schijn.

Stromingen

Zij hangen een bepaalde ideologie aan, hoewel daarvan volgens sommigen in de praktijk niet veel meer is te merken. In een ver verleden had men de PvdA voor de arbeiders, zoals de A ook wil zeggen, de VVD eigenlijk voor de ondernemers en een christelijke stroming die eerst verdeeld was en zich later verenigde in het CDA. Dat was eens, maar is niet meer. De PvdA wil een fusie met de GroenLinks, de ‘groene’ yuppenpartij van de grachtengordel. De VVD heeft innige banden met het uit haar midden voortgekomen D66, hoewel dat nu plaatselijk meer speelt dan – zeker na de val van het kabinet – in de Tweede Kamer. Stichter Hans van Mierlo wilde meer democratie, maar de D lijkt nu – in elk geval nationaal – voor ‘dictatuur’ te staan. Alle kroonjuwelen uit van Mierlo’s tijd zijn overboord gegooid, waaronder het referendum; dat werd met instemming van D66 afgeschaft toen driekwart van het volk zich tegen de euro en de ‘grondwet’ voor Europa keerde. Want de mening van het ‘volk’ doet er weinig toe en wordt snel tot het populisme gerekend. Het is wel belangrijk voor lokale kiezers te weten of hun plaatselijke politici die denkbeelden delen.

Maar de landelijke partijen, die toch ook plaatselijk van wat er in Den Haag gebeurt afhankelijk zijn, willen hun politieke mening niet kwijt. Waarbij men zich af zou kunnen vragen waarom zij die partijen vertegenwoordigen in de gemeenteraad. Het meest geheimzinnig daarover doen de ChristenUnie, GroenLinks, de SP en BVNL. Die antwoorden totaal niet toen amstelveenblog.nl hen per e-mail vroeg of plaatselijk gerichte landelijke partijen, die geen enkele mening over landelijke thema’s willen ventileren, in feite geen plaatselijke partij zijn. En wat dan nog het nut is van die nationale partijen in de gemeenteraad. Een vraag die voor fractievoorzitter Harmen van der Steenhoven van D66 oorzaak was van het verwijt dat amstelveenblog.nl teveel waarde hecht aan ‘landelijke thema’s’ die voor hem totaal niet zouden spelen. “Het is toch niet lastig voor te stellen dat wij het willen hebben over lokale thema’s als lokale raadsleden”, zei hij. “We doen ons werk vanuit een sociaal-liberale ideologie. Die ideologie is wat ons als D66’ers bindt. Daarom zijn wij de lokale vertegenwoordigers namens D66. Idem overigens voor liberalen, christen democraten, sociaal democraten. Maar sorry dat ik dus niet elk concreet Haags voorstel van collega’s tegenover jou ga lopen verdedigen.” En dus spreekt hij zich over geen enkel voorstel van zijn partij in de Tweede Kamer uit, zoals het halveren van de veestapel. Waardoor ook boeren in Amstelveen niets weten. Nou ja, als er lokaal niets gezegd wordt, houden zij zich aan wat de partij landelijk te berde brengt.

Uniform

Overigens lijkt VVD-wethouder Herbert Raat daar minder benauwd voor. Hij gaf onmiddellijk commentaar op zijn persoonlijke website op het besluit van ‘zijn’ minister van justitie Dilan Yeşilgöz-Zegerius religieuze symbolen – zoals hoofdkapjes, keppeltjes en kruisjes – bij uniformen, zoals van de politie, te verbieden. Raat was het volmondig met haar besluit eens, wat uit zijn juichkreten bleek. En ook bij de val van het kabinet en het daarop volgende terug treden van premier en lijsttrekker voor de VVD Mark Rutte schroomde hij niet om hem op Twitter uit de grond van zijn hart te bedanken. Zij tweed luidde: “Dank Mark Rutte voor al je onvermoeibare inzet voor de VVD. Je bent uiteraard altijd welkom bij ons in Amstelveen. Het ga je goed.”

Liberaal

Dat is min of meer zijn partij eigen, al merkt fractievoorzitter in de gemeenteraad Jet Smit op dat ook bij de lokale afdeling van de VVD de Amstelveense belangen prevaleren. Dat zij onderdeel van de VVD en liberaal is, wil volgens haar intussen niet zeggen dan de plaatselijke fractie het altijd eens is, of begrip heeft, voor standpunten van de partij in de Tweede Kamer. “Op het gebied van veiligheid sluiten we voor 100% aan bijvoorbeeld, maar op andere gebieden voeren we soms een afwijkende koers.” Dat laatste blijkt ook uit debatten in de raad.

Smit: “Wij gaan geen landelijke standpunten innemen waarvan wij denken dat de uitkomst daarvan niet goed is voor of niet past bij Amstelveen. We zijn bezig met issues die onze burgers in Amstelveen direct aangaan.” Dat past voor de lokale Amstelveense VVD-politici uitstekend bij het partijprincipe en het liberale gedachtegoed, zegt ze. “Wij geloven namelijk niet in “one size fits all”, en dus ook niet dat alle landelijke voorstellen voor iedereen en elke gemeente relevant of juist zijn. De vrijheid om als afdeling je eigen afwegingen te maken hoort daar helemaal bij.”

Verboden

Volgens haar blijkt uit de groei van lokale partijen dat Nederland vaak conservatiever is dan men denkt. “Wij zijn als Nederlanders in de basis eigenlijk niet gediend van ge- en verboden. Die zie je in de landelijk gevolgde coalitielijn, met heel veel ge- en verboden.” Vooral in de laatste periodes was daarvan volgens haar sprake en dat hangt mensen ‘vaak de keel uit’, zegt ze. “In dat sentiment kunnen wij ons als Amstelveense VVD zo nu en dan best vinden. Toch is het goed ook nuchter te blijven nadenken, niet de waan van de dag te volgen, te blijven kijken naar het algemene belang, te leren van je fouten en in te zetten op stabiel bestuur met een menselijke maat.”

Overtuiging

De partijen 50Plus en het CDA reageerden als eerste op de vragen. CDA-raadslid Arjen Siegmann, hoogleraar aan de VU en medewerker van het wetenschappelijk bureau van zijn partij (“wat een goede vraag”) vindt zijn CDA waardevol. “Tenminste, als het goed functioneert.” Hij geeft toe dat ook lokale partijen zijn betrokken bij mensen en wat zij als probleem zien. Maar bij het werken vanuit een bepaalde overtuiging, bestaat er volgens hem meer duidelijkheid bij een landelijke partij. “Je kunt natuurlijk kritiek hebben op het CDA (en dat heb ik ook), maar het heeft wel een bepaalde herkenbaarheid. Wat je goed ziet, denk ik, is dat de opkomst van lokale partijen samenvalt met de richtingloosheid van de middenpartijen. In de rapporten van het WI (waar ik ook werk) geven we lijnen aan die richting geven. Daar moeten we het van hebben.”

Wetten

Fractievoorzitter van 50 Plus Emiel Sjaardema ziet als voordeel van landelijke partijen dat die wetten kunnen bijsturen die gevolgen hebben voor gemeenten. Overigens vond hij het door amstelveenblog.nl aangesneden thema ‘een goed punt’. Maar hij  begrijpt naar zijn zeggen wel dat men lokaal niet met het landelijke wil worden vergeleken. “Bang als men is om stemmen te verliezen. Terwijl zij wel uit die landelijke partijen voortkomen.” Overigens ziet hij bij lokale partijen in de gemeenteraad veelal hetzelfde ‘stemgedrag’ als bij de landelijke. “Het nut van een landelijke partij zou moeten zijn dat die de vele kwesties die lokaal spelen, maar hun oorsprong in Haagse besluiten vinden, kan voorkomen. Denk aan de dwangwet, woningwet en de overgehevelde jeugdzorg. Allemaal beslissingen met grote financiële gevolgen. Landelijke beslissingen die ze wel op ons plaatselijke bordje leggen.”

De opkomst van lokale partijen snapt hij overigens goed, maar belangrijker de partij zelf en vervolgens daarin een rol wil vervullen. Pieter Omtzigt en Martin van Rooijen (fractievoorzitter in Eerste Kamer voor 50Plus) vindt hij voorbeelden van hoe men, los van een partij, zich kan inzetten. “Een partij (lokaal of landelijk) zou moeten staan voor hetgeen ze beloven zodat de kiezers weten waar ze aan toe zijn,” zegt hij. Maar volgens hem verdiept de gemiddelde kiezer zich onvoldoende in de politiek om die te doorgronden en een bewuste keuze te maken.

Ideologie

Ook fractievoorzitter Esther Veenboer van de PvdA in de gemeenteraad zit zichzelf primair als lokaal politicus. Al loopt door heel de landelijke partij wel de discussie over de vraag of zij samen moet gaan met GroenLinks. Daar wordt ook binnen haar fractie verschillend over gedacht. “Ja er zijn landelijke thema’s, maar ik zit in de gemeenteraad omdat ik lokaal iets wil betekenen”, zegt Veenboer. Zij herkent wel wat Harmen van der Steenvoorden zegt, namelijk dat men vanuit landelijke idealen plaatselijk handelt.

Dat de landelijke idealen steeds onduidelijker worden, is intussen een van de oorzaken van de groei der lokale partijen. Wat dat betreft zit fractievoorzitter Michel Becker in een voor de buitenstaander moeilijk parket. Hij is fractievoorzitter van Actief voor Amstelveen maar Statenlid voor BBB in Noord-Holland, een evident landelijke partij. Volgens hem anticipeerde AVA al toen het een bondgenootschap aanging met BBB, vorig jaar. “Dit kwam voort uit een probleem in Nes a/d Amstel waar, ondanks toezeggingen van de kabelaar, er in Nes geen glasvezelkabel aangelegd is en het OV te wensen overlaat. Verder kregen wij veel mail van ouderen die zich zorgen maakten over hun oude dag voorzieningen.” Bij BBB stonden die twee punten in het verkiezingsprogramma, zegt Becker. Volgens hem heeft de lokale partij een volledig eigen identiteit. “Verder zijn er meer gemeentegrens-overschrijdende problemen, waar de Waterschappen (Amstelveense poel), de Provinciale Staten Noord Holland (Schiphol) of de 2^e kamer over beslist(pensioenwet) en dan is het prettig om daar vertegenwoordiging te hebben.” Dat zeggen alle landelijke partijen die er een afdeling in Amstelveen op nahouden.