Tussen de directie van het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam is conflict ontstaan met een groeiend aantal sponsors, onder meer met hoofdsponsor Van Landschot Kempen, een private bank. De directie weigerde een Chanoekaconcert met de Joods-Israëlische cantor Shai Abramson door te laten gaan. In een in Amstelveen ondertekende brief protesteren erfgenamen van Holocaustoverlevende en muzikant Lex van Weren tegen die weigering, op papier van de hoofdsponsor.
Zij roepen sponsors op hun steun in te trekken totdat de concertzaal haar koers omdraai.
Erfgoed
De brief is ondertekend door Karen Lucia Senese Middelkoop. De houding van de directie staat volgens hen in schril contrast “met het morele en culturele erfgoed dat deze instelling geacht wordt te vertegenwoordigen.” De erfgenamen waarschuwen dat het uitsluiten van Joodse artiesten onder “druk van extremistische groeperingen” in strijd is met de waarden die het Koninklijk Concertgebouw symboliseert. “Sinds 1940 heeft Europa geleerd wat er gebeurt als cultuur zich buigt voor haat. Toen Joodse muzikanten toen het zwijgen werd opgelegd, leerde de wereld door schaamte,” luidt de brief. “Er is geen groter verraad aan de kunst dan te zwijgen tegenover uitsluiting.”
Excuses
Middelkoop, die namens de erfgenamen schreef, deed een beroep op donateurs om sponsoring op te schorten totdat het bestuur excuses aanbiedt en Abramsons uitnodiging om op te treden tijdens het jaarlijkse Chanoekaconcert, georganiseerd door de Stichting Chanukah Concert, weer in ere herstelt.
Het Concertgebouw is een van ’s werelds meest gevierde concertzalen en de thuisbasis van het Koninklijk Concertgebouworkest. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam de zaal onder nazicontrole, waardoor Joodse musici en componisten werden geweerd. Die erfenis maakt de huidige beschuldigingen van uitsluiting extra gevoelig.
Lex van Weren
De brief roept de herinnering op aan Lex van Weren (1920-1996), een beroemde Joods-Nederlandse trompettist en Holocaustoverlevende. Via Kamp Westerbork werd hij gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau (gevangene nr. 163848), waar hij overleefde door te spelen in het kamporkest. Na de oorlog bouwde hij een succesvolle carrière op in de Nederlandse lichte muziek. Hij trad op met het Stadsschouwburgorkest, verscheen op radio en televisie en ontving in 1964 de Gouden Harp voor zijn bijdragen aan de Nederlandse muziek.
Het beroep van zijn erfgenamen kwam kort nadat de Nederlandse christelijke organisatie Christenen voor Israël een open brief had gepubliceerd waarin ze de beslissing van de Koninklijke Concertzaal “diep schandelijk” noemden en waarschuwden dat het “een gevaarlijk precedent zou kunnen scheppen voor de uitsluiting van Nederlandse Joden”.
De organisatie bekritiseerde ook het college van burgemeester en wethouders van Amsterdam omdat ze niet hadden ingegrepen: “Het is diep schandelijk dat Amsterdam en haar culturele instellingen, opnieuw – 85 jaar na de [nazi]bezetting – toestaan dat Joodse kunstenaars worden uitgesloten.” Zij drong er bij de concertzaal op aan zich te verontschuldigen en de beslissing te heroverwegen. Nederlandse culturele instellingen mogen volgens haar “nooit meer toegeven aan politieke of activistische druk om Joodse kunstenaars uit te sluiten.” De Koninklijke Concertzaal in Amsterdam verdedigde haar besluit en zei dat het optreden van Shai Abramson was afgelast wegens zijn zichtbare connectie met het Israëlische leger (IDF). De zaal legde uit dat Abramson, als chef-zanger van het Israëlische leger, het leger blijft vertegenwoordigen bij officiële ceremonies.
“Dit staat haaks op onze missie om mensen te verbinden door middel van muziek”, zegt de Concertzaal, die erop wees dat het Israëlische leger “actief betrokken is bij een controversiële oorlog”, verwijzend naar het aanhoudende conflict in Gaza, dat uitbrak nadat Hamas op 7 oktober 2023 1200 mensen in Israël had gedood.
Missie
Na maanden van overleg vroeg de Koninklijke Concertzaal de organisatoren een andere zanger te kiezen, maar de stichting weigerde. Toen er geen overeenstemming kon worden bereikt, beëindigde de zaal het contract, zeggen functionarissen. De Concertzaal benadrukte dat het besluit niet ging over Abramsons religie, maar over het behoud van wat zij “een neutrale en verbindende ruimte voor alle doelgroepen” noemde. Ronny Naftaniel, een prominent Nederlands-Joods leider wiens vader tijdens de Holocaust leed, trok die uitleg echter in twijfel. Hij was tot zijn pensioen directeur van het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en voormalig voorzitter van de lokale afdeling van de PvdA, een partij waaruit hij na een motie van Tweede Kamerlid Kati Piri tegen Israël terugtrok.
“Ook in Parijs werd er druk uitgeoefend om een concert van de Israëlische Philharmonie onder leiding van Lahav Shani af te gelasten”, schreef Naftaniel op sociale media, waar hij de demonstranten prees. “Het optreden op 6 november in de Philharmonie de Paris gaat gewoon door. De slechte houding van de muziektempel in Amsterdam zal nooit worden vergeten.”
Symbool
De Koninklijke Concertzaal in Amsterdam, opgericht in 1888 en ontworpen door architect Adolf Leonard van Gendt, staat internationaal bekend om zijn uitzonderlijke akoestiek en elegante neoklassieke ontwerp. Met ongeveer 900 concerten per jaar wordt de zaal al lang beschouwd als een van ’s werelds meest vooraanstaande muziekpodia – en een krachtig symbool van de Nederlandse culturele identiteit en vrijheid.
