Minister Ingrid van Engelshoven van onderwijs, cultuur en wetenschap op opent donderdag 11 juli in het Cobra Museum de expositie ‘Nieuwe Nuances’. Daarmee brengt het naar eigen zeggen deze zomer een nuance aan in de kunstgeschiedenis, in die zijn dat wordt bijgesteld dat de Cobrabeweging een exclusieve mannenclub was. De tentoonstelling is vanaf 12 juli (11:00) te zien.
De expositie toont het werk van acht vrouwelijke kunstenaars in en rondom Cobra. Sommige van hen gevierd kunstenaar, anderen volledig vergeten. Terwijl een aantal mannelijke kunstenaars in de geschiedschrijving over Cobra altijd prominent figureert, staan de vrouwelijke kunstenaars die een bijdrage hebben geleverd meer op de achtergrond. Cobra Museum toont nu werken van Sonja Ferlov Mancoba, Else Alfelt, Ferdi Jansen, Madeleine Szemere Kemeny, Lotti van der Gaag, Dora Tuynman, Anneliese Hager en Henny Riemens. Allen zijn inmiddels overleden.
Denemarken
Sonja Ferlov Mancoba Kopenhagen en Else Alfelt waren lid van Høst, een Deense
kunstenaarsgroep die in 1948 onderdeel werd van Cobra. Ferlov Mancoba’s deelname aan de Cobra-beweging bleef relatief beperkt. Haar werk werd afgebeeld in het Cobra-tijdschrift en er werd ook een boekje aan haar gewijd in de reeks Bibliothèque de Cobra. Maar zij nam geen deel aan de grote tentoonstelling in Amsterdam in 1949 en die in Luik in 1951. In de hevige discussie die binnen de Deense kunstwereld woedde over abstractie versus spontaniteit heeft zij nooit partij willen kiezen. Dat is duidelijk terug te zien in haar eigen sculpturale oeuvre.
Het werk van Else Alfelt, permanent vertegenwoordigd in het Carl-Henning Pedersen & Else Alfelt Museum, is in Denemarken ook zeer bekend. In 1949 nam Alfelt deel aan de eerste grote Cobratentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam en ze was betrokken bij diverse Cobraevenementen.
Zadkine
Ferdi Jansen vertrok in 1950 naar Parijs, waar ze tussen ’51 en ’52 les kreeg van de beeldhouwer Zadkine. Ze ontmoette in Parijs ook het Cobra-lid Shinkichi Tajiri (1923-2009), aan wie zij vroeg haar de lastechniek te leren. Hierin experimenteerde ze met metalen composities en sieraden. Ferdi maakte sieraden van gelast ijzer, een voor die met voor die tijd ongebruikelijke materiaal. Haar sieraden en andere objecten waren in eerste instantie geïnspireerd op de Cobra-beeldtaal, maar hun structuren werden vervolgens al snel ontleend aan haar interesse in insecten.
Corneille
De werkwijze van Madeleine Szemere Kemeny is verwant aan die van andere Cobra-leden. Ze haalde, net als veel Cobra-kunstenaars, inspiratie uit het naïeve karakter van kindertekeningen en uit het werk van de Franse kunstenaar Jean Dubuffet. Ze nam in 1949 op uitnodiging van Cobraoprichter Corneille deel aan de tentoonstelling in Amsterdam en werd als volwaardig lid beschouwd, al was haar bijdrage vrij minimaal.
Niet trouwen
De in 1994 in Nieuwegein overleden Lotti van der Gaag plaatste haar kunstenaarschap
boven het maatschappelijke belang van het huwelijk. Ze weigerde te trouwen met de kunstenaar Kees van Bohemen. “Kees van Bohemen wilde met me trouwen, maar dan moest ik ophouden met werken. Dat vond ik onredelijk, daarom is het ook uitgegaan,” zei ze. Lotti van der Gaag is door verschillende autoriteiten uit de kunstwereld beschouwd als een van de experimentelen van Cobra.
Gewaagder
Dora Tuynman (1926, Montpellier – 1979, Deventer) nam net als Lotti van der Gaag volledig deel aan het leven aan de Rue Santeuil in Parijs waar ook Appel, Constant en Bram Bogart werkten. Haar eerste werk in Parijs is expressionistisch van aard. Vanaf 1954 werd haar werk gewaagder. Ze was geen lid van Cobra en daar is ook nooit discussie over geweest. Haar schilderijen werden, net als het werk van Cobra-leden, wel als experimenteel beschreven en zijn ook regelmatig in verband gebracht met Cobra. In de loop van de jaren 50 en 60 kreeg Tuynman verschillende tentoonstellingen in Nederland en Parijs.
Fotograaf
Anneliese Hager werd opgeleid als fotograaf in de jaren twintig van de vorige eeuw. Door haar kennismaking met het werk van de bekende kunstenaars Man Ray en László Moholy-Nagy begon ze midden jaren 30 met het maken van fotogrammen. In 1934 ontmoette ze Karl Otto Götz (1914-2017), met wie ze later trouwde. Samen met hem ondernam ze fotografische experimenten. De schaarste aan materiaal tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was een stimulans voor Hagers creativiteit. In haar foto’s combineerde ze natuurlijke vormen met abstracte vormen met een scala aan technieken.
Ooggetuige
Henny Riemens begon haar opleiding als fotograaf eind jaren 40 in Amsterdam bij Frits Lemaire. Begin ‘48 leerde ze Corneille kennen. Met hem reisde ze naar Parijs en maakte daar foto’s die deels gebaseerd zijn op de Nederlandse traditie van documentaire fotografie, deels gevoed lijken door de tijdgeest en de denkwereld van haar omgeving. Als fotograaf nam Riemens actief deel aan de Cobra-beweging: ze legde een groot aantal belangrijke momenten vast en wordt ook wel de ‘ooggetuige van Cobra’ genoemd. Doordat Riemens deze historische momenten heeft vastgelegd, heeft ze bijgedragen aan het ontstaan van de zogenaamde Cobra-mythe, maar hebben haar andere verrichtingen als fotografe nauwelijks aandacht gekregen.
Medewerking
De expositie ‘Nieuwe Nuances’ kwam tot stand met medewerking van Carl-Henning Pedersen & Else Alfelts Museum, Galerie Mikael Andersen, Ebbe Preisler Film/TV, Museum Belvédère, Stedelijk Museum Schiedam, Jianho Kwa, Yvonne Tuynman, Harvard Art Museums/Busch-Reisinger Museum, Maria Austria Instituut, Collectie Karel van Stuijvenberg, Museum Het Valkhof, Rijksmuseum, Giotta Tajiri, Tanéa Tajiri, Ryu Tajiri, Galerie Raf van Severen, Collectie Joris Mees, Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Nederlands Fotomuseum, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Rijksdienst Kunsthistorische Documentatie, Eye Filmmuseum, Rijksdienst Cultureel Erfgoed
